Triết gia cổ Hy Lạp Socrates là một nhà triết học và một nhà giáo bậc thầy. Phương pháp dạy học và truy tìm chân lí của ông có chỗ rất đặc sắc là dựa vào việc hỏi đáp để từ đó học trò tự rút ra được bài học cho mình. Phương pháp Socrates ấy được coi là kinh điển sư phạm và vẫn không ngừng được sử dụng và khai thác triệt để trong hàng nghìn năm nay; và mấu chốt chính là cách đặt câu hỏi đặc trưng kiểu Socrates – gọi là các câu hỏi Socratic.
Trong buổi OpenTalk “Hỏi thế nào để giỏi?” với Anh Dương Trọng Tấn – Founder Học viện Agile diễn ra vào ngày 8/8 vừa qua tại Eway, các thành viên đã được giới thiệu chi tiết về bộ câu hỏi Socrates.
Các câu hỏi Socratic chủ yếu là các câu hỏi kiểu “điều tra” với các mục đích rõ rệt. Dưới đây là sáu loại câu hỏi mà chúng ta có thể học Socrates dắt lưng đem đi tìm tri thức: khi tham gia lớp học, khi học hỏi từ bậc thầy, khi thảo luận nhóm, khi đọc sách hoặc khi tự suy ngẫm.
Các câu hỏi làm rõ khái niệm
Câu hỏi loại này khiến chúng ta suy nghĩ kĩ hơn về những gì đang suy tư, chứng minh các khái niệm đang thảo luận hoặc tranh cãi. Các câu hỏi kiểu “nói thêm về” như thế này luôn yêu cầu người học đi xa hơn trong suy tư và tìm kiếm tri thức.
Tại sao lại bạn lại nói như vậy?
Điều bạn đang nói thực ra có nghĩa gì?
Điều này có liên quan gì đến chủ đề chúng ta đang nói chuyện không?
Bản chất của …. là gì?
Những điều chúng ta biết về … là gì?
Bạn đang nói rằng …….. hay ………?
Bạn có thể lấy ví dụ?
Bạn nhắc lại điều đó bằng cách khác được không?
Điều tra các giả định
Việc thăm dò các giả định giúp người học suy nghĩ kĩ về các giả định và các niềm tin chưa từng bị chất vấn vốn đóng vai trò là nền tảng cho các lập luận của người học. Các câu hỏi loại này thực sự khiến người học phải đào xới gốc rễ vấn đề.
Chúng ta có thể giả định những gì khác không?
Bạn dường như đang giả định … ?
Bạn đã chọn những giả định đó như thế nào?
Xin vui lòng giải thích tại sao / làm thế nào … ?
Làm thế nào bạn có thể xác minh hay bác bỏ giả định?
Điều gì sẽ xảy ra nếu … ?
Bạn có đồng ý hay không đồng ý với … ?
Điều tra lý do, nguyên nhân và bằng chứng
Khi họ đưa ra một lý do cho lập luận của họ, thâm nhập vào lí do đó chứ không nghĩ nó như là có sẵn. Mọi người thường sử dụng những lí lẽ thiếu thuyết phục để hỗ trợ cho lập luận của họ.
Tại sao điều đó xảy ra?
Làm thế nào để bạn biết điều này?
Chỉ cho tôi … ?
Bạn có thể cho tôi một ví dụ về điều đó?
Bạn nghĩ gì về nguyên nhân … ?
Bản chất của việc này là gì?
Những lý do này có đủ tốt?
Điều đó có đứng vững được không?
Làm thế nào nó có thể bị bác bỏ?
Làm thế nào tôi có thể chắc chắn về những gì bạn đang nói?
Tại sao … xảy ra?
Tại sao? (hỏi câu này vài lần)
Có bằng chứng hỗ trợ những gì bạn đang nói không?
Dựa vào đâu để bạn nói như thế?
Đặt câu hỏi về quan điểm và lập trường
Hầu hết các lập luận được đưa ra từ một lập trường hay vị trí nhất định. Vì vậy, tấn công vào các vị trí này. Hãy chỉ ra có nhiều quan điểm khác, lập trường khác.
Một cách khác để soi rọi điều này là …, điều này có hợp lý không?
Có những cách nào khác để nhìn vào đó không?
Tại sao nó lại cần thiết?
Ai được lợi từ điều này?
Sự khác biệt giữa …. và …. là gì?
Tại sao nó lại tốt hơn so với …?
Những điểm mạnh và điểm yếu của ….. là gì?
Việc …….. và ……….. giống nhau ở điểm nào?
Bạn có thể so sánh ….. và ……. như thế nào?
Bạn có thể nói gì về điều đó?
Có góc nhìn nào khác về vấn đề này không?
Điều tra ý nghĩa và hậu quả
Lập luận mà họ đưa ra có thể có những tác động hợp lý và có thể dự báo được. Điều đó có hợp lý không, có phải là là điều họ mong muốn không?
Sau đó, những gì sẽ xảy ra?
Hậu quả của việc giả định rằng ….. là gì?
Làm thế nào …… được sử dụng để ……..?
Ý nghĩa của …….. là gì?
Làm thế nào để … ảnh hưởng đến … ?
Làm thế nào để … phù hợp với những gì chúng ta học được trước đây?
Tại sao … lại quan trọng?
Đâu là điều tốt nhất để … ? Tại sao?
Nghi vấn về câu hỏi
Bạn cũng dùng chính câu hỏi để hỏi lại người hỏi câu hỏi đó. Trả lại quả bóng trở lại chân của họ.
Vậy thực ra bạn đang muốn hỏi điều gì?
Tại sao bạn nghĩ rằng tôi hỏi câu hỏi này?
Tôi có lí không? Tại sao không?
Tôi có thể hỏi điều gì khác không?
Điều đó có nghĩa là gì?
Ban đầu, Socratic Method có thể không dễ làm chủ, đòi hỏi chúng ta phải luyện tập nhiều. Nhiều đến mức thành phản xạ, lúc đó chúng ta sẽ gây dựng cho mình được kĩ năng đặt câu hỏi thật tốt, mài dũa tư duy phản biện. Tuy vậy, hội thoại kiểu Socrates thường gây đôi chút khó chịu đối với người lần đầu làm quen vì nó khiến người học liên tục trong trạng thái suy nghĩ, tương đối “nhức đầu”. Do vậy, có thể chúng ta cũng cần phải có chút chừng mực, dùng câu hỏi đúng nơi đúng chỗ, tránh stress không cần thiết.
Nguồn: Anh Dương Trọng Tấn – Founder Học viện Agile
Link chia sẻ 12 giờ